Јеромонах Атанасиј Арсоски
ЕДИНСТВОТО НА ЕВХАРИСТИСКОТО СОБРАНИЕ
Темата неопходно бара најнапред да се направи прецизно разјаснување на термините. Еден од најдревните називи за свештенодејствието, на кое се причестуваме со Христовите тело и крв, е „Евхаристија“.
Ова е грчки збор, (ευχαριστία), што во превод значи „благодарење“. Станува збор за централната богослужба во Црквата, востановена од Самиот Господ Исус Христос на Тајната вечера.
Основната смисла на спомнатото свештенодејствие е благодарност кон Бога за сè што правел, прави и ќе прави со нас и заради нас, почнувајќи од создавањето на целиот свет, и од давањето на живот, конкретно на секоја личност.
Значи, благодариме не само за минатото и за сегашноста, туку и за иднината.
Неопходен услов за извршување на Евхаристијата е собирањето на христијаните од конкретната црковна заедница, предводени од епископот. Токму поради тоа и се нарекува евхаристиско собрание.
Кулминација на ова собрание е причестувањето со Христовите тело и крв, што всушност претставува и меѓусебно заедничарење и соединување на сите учесници во Евхаристијата, независно од временската и просторна дистанца помеѓу нив.
Друг најчесто употребуван назив за евхаристиското собрание е „Литургија“.
Епископот е непосреден наследник на апостолите.
Според природата на оваа позиција, исклучиво тој е надлежен за извршување на Литургијата. Ситуацијата била таква сè додека не дошол моментот Црквата да најде решение за, тогаш, новонастанатата состојба со квантитативниот развој на христијаните.
Зборуваме за почетокот на 2. век по Христа. Прашањето било следново: на кој начин да се сочува единството на евхаристиското собрание во ситуација кога епископот, објективно, не може видливо да началствува со Литургијата насекаде во исто време?
Неопходноста од повеќе евхаристиски собранија во една црковна област, која е возглавена од еден епископ[1], не се ставала под знак прашање. Проблемот бил и технички и суштински.
Разрешувањето на техничкиот проблем требало да биде засновано на цврсти еклисиолошки темели. Свети Игнатиј Антиохиски[2категорично опоменувал на тоа, велејќи:
„Настојувајте да служите една евхаристија, бидејќи едно е Телото на нашиот Господ Исус Христос, и една е чашата на единството на Неговата крв; еден е жртвеникот, како што е еден и епископот заедно со свештенството и со ѓаконите“[3].
Уште од најраната фаза на христијанската ера се појавиле различни служби и позиции во Црквата, кои биле нераскинливо поврзани со Евхаристијата.
Помеѓу нив, покрај епископската, јасно се истакнуваат презвитерската и ѓаконската. Презвитерите се јавиле како сослужители на епископот и негови советници, додека ѓаконите биле задолжени да се грижат за трпезите на љубовта.
Значи, овие служби биле во функција на беспрекорно извршување на Евхаристијата.
Целокупната црковна структура се формира на темелот на Литургијата. Не се поставува некој на одредена служба заради извршување на вонлитургиски активности, туку примарната намена е токму литургиското собрание.
Надлежностите и авторитетот на црковните службеници во останатите сегменти од животот на Црквата произлегуваат токму од таа нивна примарна функција.
Епископот управува со одредена црковна област, затоа што тој е началникот на Литургијата, а не обратно.
За жал, овие факти кои се кристално јасни, како да се подзаборавиле во текот на историјата, па затоа денес имаме проблем со „враќање на меморијата“.
Принудени сме, дури и со маки и со изненадувачки пречки, повторно да ја објаснуваме фундаменталната реалност дека: авторитетот на епископот произлегува од фактот што тој е претстојател на евхаристиското собрание во помесната Црква.
Како вид на решение за зачувување на единственото евхаристиско собрание, на чие чело е епископ, била појавата на т.н. хорепископи. Во превод од грчки јазик, тој термин значи „селски епископи“.
Нивните ингеренции биле нешто помали од оние на надлежен епископ, а малку поголеми од презвитерските. Во секој случај, хорепископите се јавуваат како привремено решение на ситуацијата со драстичниот пораст на христијанското население.
Тие имале право и обврска да началствуваат со евхаристиското собрание, на кое од објективни причини не можел да биде присутен надлежниот епископ на градот. Затоа, тие биле одговорни за литургиските собранија во приградските населби и села.
Меѓутоа, според соборските решенија од тоа време, хорепископите немале право да ракополагаат и да поставуваат ѓакони и презвитери без согласност од епископот на градот.
Споредбено, нивниот статус наликувал на оној на денешните викарни епископи, со извесни разлики. Но, за оваа тема е главно тоа што со ова привремено решение, и суштински и технички, било сочувано единството на евхаристиското собрание.
Христијаните од приградските населби и во овој случај се собирале на една Литургија, чиј претстојател бил епископ. А начинот на свештенодејствие нималку не се разликувал од чинот на Литургијата што ја служел епископот на градот.
Ваквиот епископски меѓустатус не можел да трае долго. Како привремено решение и преодна фаза кон трајното решение, институцијата „хоерепископ“ ја одиграла успешно својата улога.
Но конечното решение морало да биде и трајно, без интервенирање во суштината на степените на клирот. Единствената реална опција била да се овласти презвитерот да служи Литургија во име на епископот.
На тој начин е надмината лимитираноста на бројот на евахристиски собранија во една помесна Црква, односно епархија. Епископот може да постави презвитери во епархијата онолку колку што налагаат потребите.
При тоа, секој од нив е со овластување да началствува со евхаристиското собрание, коешто не е независно и поинакво од епископското. Станува збор за една и иста Литургија, на чие чело е еден и ист епископ. Разликата и предноста се состои во можноста за одржување на едното и исто евхаристиско собрание на повеќе места истовремено.
Со добивањето на ова високо овластување, презвитерите добиле и други ингеренции, помеѓу кои спаѓаат: духовно раководство, учителствување, извршување на повеќето свети тајни итн.
Но најважно е да не забораваме дека сето тоа презвитерот го извршува како продолжена рака на епископот.
Впрочем, еклисиолошки би било сосема погрешно кога би се тврдело дека презвитерот е тој што началствува со Евхаристијата и со останатите литургиски активности на Црквата.
Од ова произлегува и идентичноста во техничкото изведување на литургиските свештенодејствија. Конкретно, доколку суштински се идентични Литургијата на која физички е присутен и началствува епископот и Литургијата што во име на епископот ја служи презвитерот, тогаш е очигледно дека и нејзиното изведување треба да биде исто.
Ако ги прифатиме разликите што се наметнати од разновидните типици како неприкосновени правила, тогаш несомнено ќе влеземе во конфликт со именувањето на нештата. Ние сме навикнале да ја именуваме како „архиерејска“ Литургијата што ја служи епископ. Но тогаш, согласно овој принцип, би требало Литургијата што ја служи презвитер да ја наречеме „презвитерска“.
Меѓутоа, од она што претходно во кратки црти беше изложено, станува јасно дека Литургијата е и може да биде исклучиво „епископска“, односно „архиерејска“. Таа си останува таква и тогаш кога технички ја изведува презвитер.
Презвитерска литургија едноставно не постои. Затоа не може по ниедна основа да бидат оправдани разните забелешки, со кои се предвидува разлика во служењето на литургијата.
Она што важи за нејзиното служење од епископ, истото важи и кога ја служи презвитер во име на епископот.
Експериментирањето во овој сегмент може да биде многу опасно и да доведе до сфаќање дека и презвитерот, еднакво на епископот, си има своја Литургија, којашто во некои делови се разликува од архиерејската.
Се разбира, тука не станува збор за оној дел од Литургијата во кој се изговараат многулетствијата кон епископот. Впрочем, тој дел си има свој историски развој, но во секој случај не се работи за примарен и суштински литургиски елемент.
Проблемот настанува доколку се прават обиди за правење разлика во останатите делови од евахристиското служење. Ако ни се случи вакво нешто, тогаш ќе имаме сериозен проблем и предизвик за повторно враќање на меморијата и на ова поле.
Сѐ уште имаме време за соодветна реакција, со цел запазување на единството и на единственоста на евхаристиското собрание.
Еклисиолошката свест има клучно значење за сите нас. Поседувајќи ја таа свест, невозможно е да постојат дилеми и недоразбирања во односот на клирот и народот кон епископот, но и обратно.
Од исклучителна важност е презвитерот да биде свесен дека Литургијата и сите свештенодејствија ги извршува во име на епископот, односно во тие ситуации го заменува од причина што не може да биде физички присутен.
Од друга страна, пак, епископот е повикан да има свест за својата должност како врховно одговорно лице за помесната Црква (епархија), соочувајќи се евангелски и еклисиолошки со сите предизвици.
Еден од предизвиците е да не заборави никогаш дека се наоѓа во позиција да управува со епархијата, затоа што е претстојател на евхаристиското собрание.
Црквата го поставила во рамките на евхаристиското собрание , за да го предводи истото во конкретната епархија која му е доверена. Значи, авторитетот на епископот произлегува од неговото место во литургијата.
Таму кадешто се почитуваат овие основни еклисиолошки начела, владее хармоничност во меѓусебните односи на епископот и презвитерите, а тоа влијае и врз целокупната состојба во помесната Црква.
Споредбено со подоцнежното, но и со современото црковно уредување, таа област е позната како „епархија“.
Св. Игнатиј бил антиохиски епископ, кој пострадал маченички, најверојатно во 117 година по Христа.
Послание на свети Игнатиј до Филаделфијците, 4.
Трпезите на љубовта во тоа време биле составен дел од евхаристиското собрание. Првобитно трпезата на љубовта ѝ претходела на Евхаристијата, а по извесно време редоследот станува обратен, сè додека првата не исчезнала како составен литургиски елемент.
Чинот на ракополагање на епископ се извршува во склоп на Литургијата. Дури и ништо друго да не се додава, овој факт е доволно силен за да покаже која е примарната функција на епископот во Црквата, и поради што тој е началник и управник на црковната област (епархија – помесна Црква).
Јеромонах Атанасиј Арсоски
