I. ШТО Е УМОТ НА ЧОВЕКОТ?
Терапијата на човековата душа е главната грижа на Православната Црква. Црквата секогаш го исцелувала просторот на душата. Таа има констатирано, од еврејското предание и од Самиот Христос и од апостолите, дека во просторот на физичкото срце функционира нешто, што Отците го нарекле ум. Значи, го зеле терминот ум, кој традиционално значи интелект и разум, и направиле една диференцијација. Ум ја нарекле умствената енергија која функционира во срцето на душевно здравиот човек. He знаеме кога се случила оваа диференцијација, бидејќи имаме сведоштва некои Отци co истиот збор да го именуваат и разумот, но и умствената енергија, кога таа слегува и функционира во просторот на срцето. Од овој аспект умствената енергија е една и единствена енергија на душата, која во мозокот функционира како разум, но истата истовремено функционира и во срцето како ум. Истиот орган, умот, се моли непрестајно во срцето, кај оние кои имаат непрестајна срдечна молитва, а истовремено размислува, на пример за математички проблеми или за што било друго во мозокот.
Треба да кажеме дека она што апостолот Павле го нарекува ум се поистуветува co она што Отците го нарекуваат интелект (разум). Постои една разлика во терминологијата. Кога апостолот Павле вели „се молам co духот” (I Kop. 14,15), тогаш го подразбира она што Отците велат се мопам co умот. А кога вели се молам co умот, тогаш подразбира се молам co разумот. Називот ум кај Отците не исто што и називот ум кај апостолот Павле, туку тоа се поистоветува co терминот дух кај апостолот. Toj co зборот дух го подразбира она што Отците го нарекуваат ум. A co зборот ум го подразбира разумот.
Bo неговиот израз Божјиот Дух му сведочи на нашиот дух (Рим. 8, 16), тој зборува за два духа, односно за Божјиот Дух и за човековиот дух. По некој чуден развој, тој човеков дух подоцна во времето на светиот Макариј Египетски почнува да се нарекува ум, а остануваат само термините разум и интелект и се однесуваат на разумната (интелектуалната) функција на човекот. На тој начин умот се поистоветува co духот, односно co срцето. Според апостолот Павле просторот на човековиот дух е срцето.
Така, според апостолот Павле, сповесното богослужење се врши co умот (односно co разумот), а умствената молитва се врши co духот и таа е духовна молитва, т.е. срдечна молитва. Она што апостолот Павле го вели: „но во црква сакам да кажам пет зборови преку умот, за да поучам и други, отколку илјадници зборови на непознат јазик” (I Кор. 14, 19) значи дека претпочитал да каже пет зборови за да ги поучи другите отколку да се моли умствено. Тоа што тука го кажува апостолот Павле некои монаси толкуваат дека станува збор за Исусовата молитва, односно Господи Исусе Христе помилуј ме, која се состои од пет зборови. Но овде апостолот Павле говори за зборови co кои ги поучувал другите. Како е возможно да се врши поучување co умствената молитва, кога таа е внатрешна молитва на човекот и останатите околу него не слушаат ништо? Меѓутоа, поучувањето се врши co разумно (словесно) поучување и co словесно богослужење. Поучуваме и говориме преку разумот, бидејќи тоа е вообичаената комуникација помеѓу луѓето.
Меѓутоа, меѓусебна комуникација имаат и оние кои имаат умствена молитва во своето срце. Тие можат да седат заедно и едниот да комуницира co другиот умствено, без да зборуваат. Помеѓу нив постои духовна комуникација. Таквата комуникација тие ја имаат и оддалеку. Исто така, тие имаат и дар на прозорливост и на предвидување. Co прозорливоста ги спознаваат гревовите и мислите на секој човек, a co дарот на предвидувањето гледаат и зборуваат за работи, дела и настани кои ќе бидат во иднина. Навистина постојат такви облагодатени луѓе и доколку одите да се исповедате кај нив, тие знаат се’ што сте направиле во својот живот, уште пред да ја отворите устата за да кажете.
2. KOJ E ПСИХОПАТ, СПОРЕД ОТЦИТЕ HA ЦРКВАТА?
Секој човек е психопат во светоотечка смисла на зборот. He e потребно некој да е шизофреничар за да биде психопат. Дефинирањето на психопатијата од светоотеч-ки аспект е дека психопатија постои кај оној човек кај кого не функционира правилно умствената енергија во него. Значи, тоа е кога умот на човекот е полн co помиспи, не само лоши помисли, туку и co добри.
Оној кој има помисли, добри или лоши, во своето срце, тој од светоотечки аспект е психопат. Нека се тие помисли морални, дури и најморални, неморални или што било друго. Значи, според Отците на Црквата, оној кој не поминал низ очистувањето на душата од страстите и не достигнал до состојба на просветлување co благодатта на Светиот Дух, тој е психопат. Меѓутоа, не психопат во психијатриска смисла на зборот. За психијатарот психопатот е нешто сосема друго. Тоа е оној човек кој страда од психоза или е шизофреничар. Но, според Православието, дали оној кој не минал низ очистувањето на душата од страстите и не достигнал до просветлување е нормален или не е нормален? Тоа е прашањето.
Кој е нормален православен христијанин во светоотечкото Предание? Ако сакате тоа јасно да го видите, тогаш прочитајте го чинот на Светото Крштение, прочитајте го чинот на осветување на Светото Миро, што се врши во Константинополската Патријаршија на Велики Четврток, прочитајте го чинот на осветување храм. Таму ќе видите што значи храм на Светиот Дух, таму ќе видите кој човек е просветлен.
Сите богослужби и аскетското Предание на Црквата се осврнуваат главно на три духовни состојби. Тие се очистувањето на душата и телото од страстите, просветлувањето на човековиот ум од благодатта на Светиот Дух, и обожението на душата и телото на човекот. Меѓутоа, тие главно ни говорат за очистувањето и за просветлувањето, затоа што богослужбите на Црквата се изрази на словесното богослужење. Според тоа, кој е нормален православен? Дали е тоа крстениот, но неочистен? Дали е тоа непросветлениот или очистениот и просветлениот? Се разбира, последниов. Тој е нормален православен.
Bo што се разликуваат нормалните православни од останатите православни? Во догмата? Секако дека не. Земете ги православните генерално. Меѓусебно ја имаат истата догма, истото Предание и истото заедничко богослужење. Во еден храм може да има, на пример, триста православни, меѓутоа, од нив само петмина да се во состојба на просветлување, а останатите не. Дури е можно останатите да не знаат што е тоа очистување. Следствено, се поставува прашањето колкумина помеѓу нив се нормални христијани. За жал, само петмина.
Меѓутоа, очистувањето и просветлувањето се конкретни состојби на исцелување, кои можат да бидат дијагностицирани само од страна на опитни и просветлени духовни отци. Според тоа, тука имаме чисто медицински критериуми. Или можеби критериумите не се чисто медицински? Штом умот е физиолошки орган на човекот, и тоа на секој човек (бидејќи ум имаат не само православните, туку и муслиманите, будистите и сите луѓе), тогаш сите луѓе ја имаат истата потреба за очистување и просветлување. Терапевтскиот метод е ист. Или можеби постојат повеќе терапевтски методи за оваа болест? И дали ова навистина е болест или не?
3. ЗА СКРШНУВАЊЕТО HA ЗАПАДНОТО ХРИСТИЈАНСТВО ОД ПРАВОСЛАВНИОТ ЕТОС
Денешните православни христијани имаат тешкотија при одговорот на овие прашања, затоа што денес толку многу се оддалечиле од ова Предание, така што веќе не ни размислуваат за православниот христијански метод во рамките на болеста и исцелувањето. Православието не го сметаат како терапевтски метод, и покрај тоа што молитвите на Црквата се јасни во врска co ова прашање. Кој е Христос за православните христијани? Зарем не се нарекува на многу места во молитвите и во тропарите на Црквата лекар на нашите души и тела?
Ако пребарате во римокатоличкото и во протестантско предание, ќе видите дека никаде Христос не се нарекува лекар. Само во православното Предание Христос се нарекува лекар. Меѓутоа, зошто кај римокатолиците и кај протестантите згаснало ова Предание и кога им зборуваме за терапевтски метод тие се зачудуваат? Затоа што кај тие луѓе и во нивното богословие е исчезната потребата за очистување и за просветлување, односно за внатрешна измена. Кај нив човекот не е тој што се менува, туку Бог! Кај нив човекот не се менува. Единственото нешто што го прави човекот кај нив е да се потруди да биде добро дете. Кога човекот од лошо дете ќе стане добро дете, тогаш Бог го љуби. Bo спротивен случај, Бог се одвраќа од него. Ако остане или стане лошо дете, тогаш Бог не го љуби. Значи ако човекот стане добро дете, тогаш се менува и Бог, станува добар и почнува да го љуби човекот. Кога човекот станува лошо дете, тогаш Бог се лути, а кога човекот станува добро дете, тогаш Бог се радува. За жал ова се случува во Европа.
Ho, лошото е тоа што ова не се случува само во Европа, туку се случува и кај нас, па кај многумина во Црквата владее овој дух. Православието до тој степен го деградираат, така што за нив тоа станало религија во коja Бог се менува. Кога човекот е добар, тогаш Бог го љуби. A кога е лош, тогаш Бог не го љуби. Според тоа сфаќање, Бог казнува и наградува. Денес суштина на Православието станал морализмот.
Да претпоставиме дека еден истражувач научник, кој не е упатен во религиите и е атеист, почне да вриши истражување на религиозните преданија и доагајќи до православното Предание истражува, открива и ги опишува овие работи. Потоа вели: Погледни ваму! Ова Предание зборува за душа, за умствена енергија на душата и за конкретен терапевтски метод. Потоа, истражувајќи тој човек доаѓа до признание дека доколку овој терапевтски метод се примени во човековото општество, тогаш ќе има многу полезни резултати за индивидуалното и за општественото здравје. Продолжувајќи co истражувањето, тој почнува да дијагностицира од кога се појавило ова Предание, кои се неговите извори, колку векови ycпeшнo се применува во пракса и каде е применето. Потоа открива зошто денес кај православните, во нивното мнозинство, не постои ова Предание и зошто Православието претрпело искривување. Тој истражувач ќе дојде до заклучокот дека тоа се случило поради прогонот на исихазмот и на светоотечкото монаштво, коешто е носител на ова Предание.
Меѓутоа, зошто било прогонувано? Затоа што просторите во кои цветало започнале цивилизациски да се приклонуваат кон Западот, како што тоа се случило no реформите на Петар Велики во Русија, а во Грција no востанието од 1821 година. Современиот историчар Тојнби вели дека полека полека денес православната цивилизација се апсорбира од страна на западната цивилизација. Тој има напишано книга во која денес постоечките цивилизации ги има поделено на пет, коишто останале од дваесет и петте што постоеле во минатото. Тие пет цивилизации се: индиската цивилизација, цивилизацијата на Далечниот Исток (Кина, Јапонија), европската цивилизација, православната цивилизација и примитивната цивилизација која сè уште постои во некои области на Австралија и Африка. Тојнби има теорија дека сите овие цивилизации денес се приклонуваат кон Западот.
Bo минатото се правеле напори ова приклонување кон западната цивилизација и учење да се врши преку мисиите на западните мисионери. Европејците во минатото, но и денес, испраќале и испраќаат војски од мисионери co цел не само да ги христијанизираат другите народи, туку и да ги приклонат кон Западот. Затоа и во Грција постојат сите овие еретици и сè уште дејствуваат. Меѓутоа, Тојнби вели дека ова мисионерење не успеало кај идолопоклоничките народи на Африка и на други континенти, бидејќи мисионерите co тоа вршеле поделби помеѓу луѓето. На пример, во едно семејство идолопоклоници се случувало едниот да стане лутеран, другиот брат да стане англиканец, трет баптист, братучедот методист, некој пентикосталец итн. Во таква ситуација не само што го распарчувале нивниот народ на мали парчиња од религиозен аспект, туку ги разделувале и нивните семејства. Значи, констатирано е дека мисијата од овој вид имала голем неуспех при приведувањето кон Западот на луѓето од третиот свет.
Затоа Тојнби во 1948 година предлагал приведувањето кон Западот да се врши преку технологијата и преку економијата.
Пренесено од книгата на Протопрезвитер Јован Романидис „СВЕТООТЕЧКО БОГОСЛОВИЕ“
