ШТО Е СТАРЕЦ
Што е старец на еден извонреден начин објаснува епископот на Диоклија, професор на универзитетот на Оксфорд и познат писател, г. Калист Вер, во неговата книга „ПРАВОСЛАВНИОТ ПАТ“, издание „Епталофос“, Атина, 1983.
„Православното предание, непосредното дејствување на Утешителот во христијанската заедница, јасно го изразуваат два `духоносни` облици: старците или духовните отци, и јуродивите заради Христа“.
„Старецот, познат во грчкиот како γερων, не е неопходно да биде стар по години, туку да биде мудар во опитот на Божествената вистина и благословен со благодатта на `духовното татковство`, со дарот да ги раководи другите на Патот.
Тоа што тој им го дава на своите духовни чеда не се главно духовните поуки или некое правило на живеење, туку личниот однос. `Старец`, вели Достоевски, `е оној којшто твојата душа и волја ги зема во својата душа и волја`. Учениците на отец Захарија за него имаа обичај да кажат: `како да ни ги држеше срцата во своите раце`.“
„Старецот е човек на внатрешниот мир, покрај кого илјадници можат да најдат спасение.
Светиот Дух му го има дарувано дарот на проѕорливост, или расудување, како плод на неговата молитва и одрекување од себеси, што го прави способен да ги чита тајните на срцата на луѓето; па така, тој не одговара само на прашања што му ги поставуваат другите туку исто така и на прашања – честопати и далеку потемелни – што не ни помислиле да му ги постават.“
„Како поврзан со дарот на проѕорливоста тој го поседува дарот и на духовното исцелување, силата да ги обнови душите на луѓето, а честопати и нивното тело.
Ова духовно исцелување не се состои само во неговите поучни зборови туку и во неговото молчење, а и во Самото негово присуство.
Неговиот совет е со голема вредност, но неговата посредничка молитва е неспоредливо поголема. Своите духовни чеда ги прави целовити со тоа што непрестајно се моли за нив, со тоа што на своите рамења го зема бремето на нивниот грев или неспокој.
Никој не може да биде старец, ако не се моли настојчиво за другите.“
„Ако старецот е свештеник, вообичаено неговата служба на духовно раководење е тесно поврзана со Светата Тајна Исповед.
Но старецот во полната смисла на зборот – каков што го опишува Достоевски или како што се објаснува со примерот на отец Захарија – е нешто повеќе од еден свештеник – исповедник.
Не може некој да биде назначен за старец, во полното значење на овој збор, од некоја повисока власт.
Едноставно, СЕ СЛУЧУВА Духот, зборувајќи право во срцата на христијаните, да им открие дека оваа или онаа личност е благословена од Бога со благодатта да ги раководи и да ги исцелува другите.
Во оваа смисла вистинскиот старец е еден пророчки лик, а не официјален достоинственик.“
„Иако најчесто е свештеномонах, тој, исто така, може да биде и оженет парохиски свештеник, или обичен монах којшто не е свештеник, или понекогаш – но ова е многу поретко – монахиња, или пак мирјанин, маж или жена, што живее надвор од светот.
Ако старецот не е и самиот свештеник, тогаш, откако ќе ги сослуша проблемите на луѓето и ќе им даде совет, обично ги праќа кај некој свештеник заради Светата Тајна Исповед и отпуштање на гревовите.“
„Односите меѓу духовните чеда и духовниот отец не подлежат на зададена истоветност.
Некои ќе посетат некој старец еднаш или двапати во целиот свој живот, и тоа во еден особено критичен момент, а другите често контактираат со својот старец, се гледаат со него секој месец или дури секој ден.
Не може однапред да се постават правила: поврзаноста расте сама по себе, под непосредно раководство на Духот.“
„Односот е секогаш личен. Старецот не дава апстрактни правила научени од некоја книга – како во случајот на „казуистиката“ на контрареформаторскиот католицизам – но во секоја ситуација го гледа конкретниот маж или жена што се наоѓа пред него и, просветлен од Светиот Дух, се труди да ја предаде единствената волја Божја токму на таа личност,“
„Бидејќи вистинскиот старец го разбира и го почитува самосвојниот карактер на секој посебен човек, тој не ја тиранизира внатрешната слобода на поединецот, туку ја засилува.
Нема за цел да изнуди механичко послушание, туку своите чеда ги води до точка на духовна зрелост кога сами ќе може да одлучуваат.
Секому му го покажува неговото или нејзиното вистинско лице, кое пред тоа во поголема мера било сокриено и од самиот конкретен човек; неговиот збор е творечки и животворен, збор што го прави другиот способен да успее во делата што пред тоа му се чинеле невозможни.
Но сите овие работи старецот може да ги постигне само затоа што го љуби секого лично.
Пред се`односот е взаемен. Старецот не може да му помогне на другиот ако тој не посакува сериозно да го смени својот начин на живеење и да си го отвори срцето со една нежна доверба кон својот старец.
Оној што оди да се види со некој старец со дух на критизерска љубопитност, можно е да се врати со празни раце, без да се стекне со впечатоци.“
„Бидејќи односот е секогаш личен, еден ист старец не може да му помогне секому еднакво. Може да им помогне само на оние кои што се посебно испратени кај него од Духот.
Од друга страна, истото се однесува и на ученикот; тој не треба да вели: `Мојот старец е подобар од сите други`, туку едноставно да вели: `Мојот старец е најдобар за мене`.“
„Во раководењето на другите, духовниот отец ги чека волјата и гласот на Светиот Дух. `Го давам само она што Бог ми вели да го дадам`, рече светиот Серафим.
`Верувам дека првиот збор што ми паѓа е вдахновен од Светиот Дух`.
Јасно е дека никој нема право да дејствува на свој начин освен оној кој што со аскетски подвиг и молитва се стекнал со едно извонредно и силно познание на присуството Божјо.
За кој било друг едно вакво однесување би било дрско и неодговорно.“
„Отец Захарија зборува како свети Серафим:
`Многупати човекот не знае ни самиот што ќе каже. Самиот Бог зборува преку неговите усни; вака треба човек да се моли: Господи, живеј во мене, зборувај преку мене, дејствувај преку мене.
Кога Господ зборува преку устата на еден човек, тогаш сите зборови на тој човек имаат резултат, и што и да каже, се исполнува, а оној што зборува се изненадува од тоа…
Само не треба таквиот да се превознесува со мудроста`.“
„Односот помеѓу духовниот отец и духовното чедо се протега и по смртта, до денот на Судот. Отец Захарија ги убедуваше своите ученици: `По мојатса смрт ќе бидам уште повеќе жив одошто сега, затоа да не тагувате кога ќе умрам…`
На денот на Судот старците ќе речат `еве сум јас и чедата мои`. Светиот Серафим побара на неговиот гроб да ги врежат овие значајни зборови:
`Кога ќе умрам, дојдете кај мене, на мојот гроб; колку почесто толку подобро. Што и да имате во душата, што и да ви се случило, дојдете кај мене, како кога бев жив, и клекнувајќи на земја, фрлете ја целата ваша горчина врз мојот гроб.
Кажете ми се` и јас ќе ве чујам; и целата горчина ќе замине далеку од вас. И како што ми зборувавте кога бев жив, направете го тоа и сега. Зашто жив сум и ќе бидам жив за секогаш`.“
„Но, се разбира, сите православни немаат свој духовен отец. Што треба да направиме ако бараме раководител и не можеме да го најдеме?
Се разбира дека е можно да се научиме и од книги; независно дали имаме или немаме старец гледаме на Светото Писмо како на постојано раководство.
Тешкотијата со книгите се состои во тоа да дознаеме што точно да примениме на нас лично на едно конкретно место од нашиот пат.“
„Покрај книгите и духовното татковство, постои и духовно братство; помош која што ни се дава не од `учителите во Господа`, туку од нашите `соученици`.
Не треба да ги пренебрегнуваме приликите што ни се нудат во оваа форма. Но, оние што сериозно го следат Патот и покрај се` ќе треба на секој начин да се обидат да најдат отец во Светиот Дух. Ако бараат смирено, несомнено ќе им се даде раководството што го бараат.“
„Не е сигурно дека толку често ќе се најде старец како свети Серафим или како отец Захарија.
Но треба да внимаваме очекувајќи нешто надворешно повпечатливо, да не не ја видиме помошта којашто навистина ни ја нуди Бог. Безначајниот во очите на другите, можеби е токму тој духовен отец којшто мене лично ќе ми ги каже огнените зборови коишто јас над се` имам потреба да ги слушнам.“
(Од „Старец Порфириј“ – Клитос Јоанидис)
Подготви М. Д.
